Енергетски ефикасен дом за пониски сметки за струја

Кога станува збор за избор на нов дом во Скопје, една од најважните карактеристики на која треба да посветите внимание е енергетската ефикасност. Енергетски ефикасен стан не е само тренд, туку инвестиција во вашата иднина, која ви носи поголема удобност, значителни заштеди и придонесува кон заштита на животната средина. Но, што точно значи енергетска ефикасност кај домовите, зошто е важна при избор на нова градба во Скопје, и кои аспекти треба да ги земете предвид?

Оваа статија ќе прочитате:

• Што значи енергетски ефикасен дом?
• Енергетски карактеристики и класи на згради
• Законот за енергетска ефикасност и меѓународни трендови
• Влијанието на енергетската класа врз цената на станот
• Заштеда на енергија и финансиски бенефити
• Современи материјали и технологии за енергетска ефикасност
• Звучна изолација
• Иновативни технологии и паметни системи
• Заклучок

 

Што значи енергетски ефикасен дом?

Енергетски ефикасен дом е објект кој користи минимално количество на енергија за да ги задоволи потребите на своите станари за греење, ладење, осветлување и друга потрошувачка. Ова се постигнува преку комбинација на различни карактеристики и технологии. Една од основните карактеристики е добрата топлинска изолација на сите елементи на објектот, вклучувајќи ги ѕидовите, подовите и покривот. Квалитетните прозорци и врати со низок коефициент на топлинска пропустливост се исто така клучни за минимизирање на загубите на топлина во зима и навлегувањето на топлина во лето.

Според Меѓународната агенција за енергија (IEA), градежниот сектор е одговорен за скоро 40% од глобалните енергетски емисии на CO2, што ја прави енергетската ефикасност на домовите еден од најважните фактори во борбата против климатските промени. Современите енергетски ефикасни домови користат интегриран пристап кој комбинира пасивни дизајн принципи со активни технологии.

Понатаму, енергетски ефикасните домови користат ефикасни системи за греење и ладење, како и ефикасна вентилација, честопати со рекуперација на топлина, која овозможува зачувување на енергијата при проветрување на просториите. Во модерната светска пракса сѐ почесто се применуваат и интелигентни системи за управување кои ја оптимизираат потрошувачката на енергија според навиките на станарите и надворешните услови. Многу енергетски ефикасни домови користат и обновливи извори на енергија, како што се соларни панели за производство на електрична енергија или топлина, и топлински пумпи за греење и ладење со висока ефикасност.

Влијанието на енергетската ефикасност врз удобноста и трошоците е значајно. Енергетски ефикасните домови нудат поголема удобност поради стабилната температура во текот на целата година и отсуството на провев. Најважно од сè, тие водат до значително намалување на сметките за енергија за греење и ладење. Според студии на Европската комисија, енергетски ефикасните домови може да намалат потрошувачка на енергија до 60% во споредба со традиционалните градби.

Дополнително, квалитетната енергетска ефикасност придонесува за подобрување на квалитетот на воздухот во домот и може да ја зголеми вредноста на недвижноста. Истражувања од Светскиот економски форум покажуваат дека енергетски ефикасните домови имаат за 5-9% повисока пазарна вредност и често се продаваат побрзо од стандардните имоти. Затоа, енергетската ефикасност не е само заштеда на пари; таа значително го подобрува квалитетот на живеењето во еден дом.

Енергетски карактеристики и класи на згради во Македонија и споредба со меѓународните стандарди

Во Македонија, зградите се категоризираат според нивната енергетска ефикасност во осум енергетски класи: А+, А, B, C, D, E, F и G. Класата А+ претставува највисоко ниво на енергетска ефикасност, додека класата G е енергетски најнеефикасна. За новите згради, важи правилото дека најниската дозволена енергетска класа е B. Важно е да се напомене дека постарото обележување на енергетските класи со дополнителни знаци плус (А+, А++, А+++) повеќе не се користи во регулативите на Европската Унија, а Македонија ги следи овие трендови во својата регулатива.

Оваа класификација е усогласена со европската Директива за енергетски перформанси на згради (EPBD), но глобално постојат и алтернативни системи за сертификација. На пример, во САД популарен е LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) сертификатот, кој оценува не само енергетска ефикасност, туку и одржливост на материјалите, квалитет на внатрешната средина и иновации. Во Велика Британија се користи BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method) системот, кој има попрецизни критериуми за различни типови згради.

Енергетските карактеристики на зградите во Македонија се одредуваат врз основа на национална методологија за пресметка која е пропишана со посебен правилник. При пресметката се зема предвид годишната потребна топлинска енергија за греење по квадратен метар од корисната површина на објектот, изразена во kWh/m2 годишно.

Во споредба со другите европски земји, Македонија има релативно помалку строги критериуми за енергетска ефикасност. На пример, во земјите со напредни регулативи како Германија, Австрија и скандинавските земји, стандардот за нови згради е блиску до или на ниво на “пасивна куќа” (Passivhaus), која бара потрошувачка на енергија под 15 kWh/m² годишно за греење и ладење. За споредба, енергетската класа B во Македонија дозволува потрошувачка неколкукратно поголема од овој стандард.

Значењето на енергетскиот сертификат е клучно при избор на нов дом. Овој документ ги содржи деталните енергетски карактеристики на зградата, вклучувајќи ја и нејзината енергетска класа. Енергетскиот сертификат може да се смета за енергетска лична карта на објектот. За новите згради, како и за оние кои биле предмет на значителна реконструкција, енергетскиот сертификат се издава врз основа на податоците од основниот проект. Валидноста на сертификатот е 10 години, освен во случаи кога во меѓувреме се направени значајни промени на објектот кои влијаат на неговите енергетски карактеристики. При продажба или издавање под закуп на стан или друг дел од зграда, енергетската класа на објектот мора да биде јасно прикажана во рекламните материјали.

Табела 1: Енергетски класи на згради во Македонија

Енергетска класа	Опис
А+	Највисока енергетска ефикасност
А	Многу висока енергетска ефикасност
B	Висока енергетска ефикасност
C	Добри енергетски перформанси
D	Просечни енергетски перформанси
E	Под просечни енергетски перформанси
F	Ниски енергетски перформанси
G	Многу ниски енергетски перформанси

Забелешка: Специфичните опсези на годишна потрошувачка на енергија за секоја класа се дефинирани во Правилникот за енергетски карактеристики на зградите.

Законот за енергетска ефикасност и меѓународни регулаторни трендови

Законот за енергетска ефикасност на Република Македонија беше усвоен во февруари 2020 година и претрпе измени и дополнувања во 2021 и 2022 година. Основната цел на законот е да се обезбеди намалување на енергетските потреби преку поттикнување на ефикасно користење на енергијата во сите сектори, вклучувајќи го и градежништвото. Законот ги регулира активностите на енергетските ревизори и воведува обврски за енергетска ефикасност во процесите на пренос, дистрибуција и снабдување со енергија.

Во глобален контекст, македонската регулатива следи пошироки трендови утврдени од меѓународни иницијативи како Парискиот договор за климатски промени и Европскиот зелен договор. Европската Унија има поставено амбициозна цел за намалување на емисиите на стакленички гасови за 55% до 2030 година (во споредба со нивоата од 1990) и постигнување на јаглеродна неутралност до 2050 година. Во рамките на оваа стратегија, ЕУ има развиено систем на регулативи познат како “Чиста енергија за сите Европјани” кој вклучува ревидирана Директива за енергетски перформанси на згради (EPBD).

Една од важните одредби на македонскиот закон е предвидувањето за воспоставување на Фонд за енергетска ефикасност, кој има за цел да обезбеди финансиска поддршка за инвестиции во проекти од областа на енергетската ефикасност. Формирањето на овој фонд беше одобрено кон крајот на 2023 година и се очекува да располага со значителни финансиски средства за поддршка на енергетската ефикасност во градежниот сектор и пошироко. Слични финансиски механизми постојат и во други земји – на пример германскиот KfW програм за енергетски ефикасно градење, кој нуди поволни кредити и грантови за изградба или реновирање на енергетски ефикасни згради.

Законот за енергетска ефикасност е во голема мера усогласен со релевантните регулативи на Европската Унија во оваа област, што е потврда за посветеноста на државата кон следење на европските стандарди. Во согласност со законот, министерот за економија донесува Правилник за енергетски карактеристики на зградите, кој подетално ја пропишува националната методологија за пресметка на енергетските карактеристики и ги дефинира минималните барања за енергетска ефикасност што мора да ги исполнуваат зградите.

Во контекст на новоградбата, Законот за енергетска ефикасност поставува минимални барања за енергетска ефикасност кои мора да бидат исполнети при изградба на нови објекти. Пред да се стави во употреба новоизграден објект, задолжително е да се издаде сертификат за енергетски карактеристики. За да се осигура дека сите прописи се почитуваат, надзорот на изградбата е задолжителен.

Глобалниот тренд се движи кон сè построги критериуми за нови градби. Најнапредните регулативи во светот сега бараат приближување кон зградите со скоро нула потрошувачка на енергија (nZEB – nearly Zero-Energy Buildings), а во некои јурисдикции дури и се бараат згради со позитивен енергетски биланс (Energy Positive Buildings) кои произведуваат повеќе енергија отколку што трошат. Овие трендови веројатно ќе влијаат и на македонската регулатива во иднина.

Влијанието на енергетската класа врз цената на станот – глобални искуства

Иако во македонскиот контекст нема достапни прецизни податоци за разликите во цените меѓу различните енергетски класи, меѓународните студии нудат корисни сознанија. Според истражувањата на Европската комисија, цената на изградба на енергетски ефикасна куќа (класа А) може да биде околу 5-15% повисока во споредба со стандардна градба која ги исполнува само минималните законски барања. Оваа разлика е помала отколку што се проценува во македонскиот контекст (25%), што може да се објасни со поголемиот обем на енергетски ефикасна градба и поразвиените пазари за енергетски ефикасни материјали и технологии во Западна Европа.

Истражувањата на пазарот на недвижности во ЕУ покажуваат дека домовите со повисока енергетска класа имаат премиум на продажната цена од 3-8% во споредба со слични имоти со пониска енергетска класа. Ова значи дека дополнителната инвестиција во енергетска ефикасност не само што се враќа преку пониски сметки за енергија, туку и преку повисока пазарна вредност на имотот.

На глобално ниво, постојат бројни студии за таканаречената “зелена премија” (green premium) – дополнителната вредност што пазарот ја припишува на енергетски ефикасните и одржливи домови. На пример, во САД, студиите покажуваат дека сертифицираните зелени домови имаат 3-5% повисока продажна цена и се продаваат за 10-20% побрзо од конвенционалните домови.

Интересно е да се напомене дека во некои понапредни пазари веќе се забележува и спротивниот тренд – “кафеав попуст” (brown discount), односно намалена вредност за недвижности со ниска енергетска ефикасност. Со растот на свеста за климатските промени и зголемувањето на цените на енергијата, купувачите сè повеќе ги избегнуваат енергетски неефикасните домови или бараат значително намалување на цената за да компензираат за идните повисоки трошоци за енергија и очекуваните инвестиции во енергетска модернизација.

Заштеда на енергија и финансиски бенефити – анализа според светските стандарди

Енергетски ефикасен дом носи значителни заштеди на енергија, што директно се рефлектира на пониските сметки за комунални услуги. Светските искуства нудат прецизни податоци за потенцијалните заштеди:

Според податоците на Меѓународната агенција за енергија (IEA), домовите со енергетска класа А трошат 40-60% помалку енергија во споредба со домовите со класа C или D. За европските климатски услови, слични на оние во Македонија, ова може да значи заштеда од околу 50-70 kWh/m² годишно, што за просечен стан од 70м² би изнесувало 3,500-4,900 kWh годишно.

Студии на Европската комисија покажуваат дека инвестицијата во висока енергетска ефикасност (класа А наместо класа C) генерално се враќа за 7-10 години преку заштеди на енергија. По овој период, пониските сметки за енергија претставуваат чиста финансиска добивка за сопственикот. Со неодамнешното зголемување на цените на енергијата, овој период на враќање на инвестицијата може да биде и пократок.

Нашата проценка за годишна заштеда при избор на стан со енергеткса класа А во однос на енергетска класа Б може да донесе заштеда од 10.000 денари  (Види Табела).

Примери од западноевропските земји покажуваат конкретни заштеди: во Германија, просечен стан од 70м² со енергетска класа А троши околу 300-400 евра годишно за греење, додека сличен стан со класа D троши околу 800-1000 евра годишно. Ова претставува заштеда од 400-700 евра годишно само за греење.

Покрај директните заштеди на енергија, енергетски ефикасните домови имаат и други финансиски придобивки:

• Пониски трошоци за одржување на системите за греење и ладење поради нивната помала употреба
• Подобра отпорност на ценовните шокови на енергијата
• Потенцијално пониски премии за осигурување (во некои земји)
• Зголемена вредност на недвижноста при продажба или изнајмување

Енергетскиот интензитет во Македонија е приближно 3 пати поголем од просекот во земјите-членки на Европската Унија, што укажува на голем потенцијал за енергетски заштеди во станбениот сектор. Ова значи дека релативните заштеди во Македонија би можеле да бидат дури и поголеми отколку во западноевропските земји со построги регулативи.

Современи материјали и технологии за енергетска ефикасност

Покрај традиционалните материјали за изолација споменати во оригиналната статија (стиропор, графитен EPS, XPS, минерална волна), глобалната градежна индустрија развива и имплементира бројни иновативни решенија кои овозможуваат уште повисока енергетска ефикасност:

Аерогел изолација – Еден од најдобрите изолациони материјали достапни денес, со термална спроводливост двојно пониска од традиционалните изолациони материјали. Иако е поскап, аерогелот овозможува одлична изолација при многу мала дебелина, што го прави идеален за реновирања каде просторот е ограничен.

Вакуумски изолациони панели (VIP) – Обезбедуваат извонредна изолација со минимална дебелина. Иако се скапи и бараат внимателно ракување (бидејќи губат голем дел од ефикасноста ако се пробијат), тие се особено корисни во ситуации каде просторот е ограничен.

Фазно-променливи материјали (PCM) – Овие иновативни материјали ја апсорбираат и ослободуваат топлината кога се менува нивната состојба (од цврста во течна и обратно), дејствувајќи како термичка маса која ја стабилизира внатрешната температура.

Паметни прозорци – Најновата генерација на прозорци вклучува електрохроматски стакла кои можат да ја менуваат својата проѕирност, селективни премази кои пропуштаат светлина но го блокираат инфрацрвеното зрачење, интегрирани фотоволтаични ќелии, и прозорци со тројно или четворно застаклување исполнети со инертни гасови.

Структурни изолирани панели (SIP) – Фабрички произведени панели кои се состојат од изолациско јадро заробено меѓу два структурни слоја. Овие панели обезбедуваат одлична изолација и структурна цврстина и овозможуваат брза и прецизна градба.

Зелени покриви и ѕидови – Овие системи не само што ја подобруваат изолацијата, туку и помагаат во управувањето со атмосферската вода, го намалуваат ефектот на урбан топлински остров, и го подобруваат квалитетот на воздухот.

Интегрирани фотоволтаични материјали (BIPV) – Соларни панели кои се интегрираат директно во архитектурата на зградата, заменувајќи конвенционални градежни материјали во фасадите или покривите.

За оптимална енергетска ефикасност, современите градежни практики препорачуваат интегриран пристап каде целата обвивка на зградата (ѕидови, покрив, подови, прозорци и врати) работи како единствен систем за постигнување оптимални перформанси. Современите стандарди препорачуваат изолација со дебелина од 15-20 cm за надворешни ѕидови и 25-30 cm за кровови за да се постигнат високи нивоа на енергетска ефикасност, што е значително повеќе од минималните 10 cm споменати во оригиналната статија.

Звучна изолација како дел од енергетската ефикасност – дополнителни аспекти

Покрај веќе споменатите материјали, современите градежни практики вклучуваат дополнителни технологии и пристапи за подобрување на звучната изолација:

Акустично стакло – Ламинирано стакло со меѓуслој специјално дизајниран за придушување на звукот може да го намали преносот на надворешна бучава до 45 dB, што е значително подобрување во споредба со стандардното двојно застаклување.

Пливачки подови – Системи на подови кои се физички одвоени од структурата на зградата за да се спречи пренос на ударен звук. Овие системи вклучуваат еластични подлоги и слоеви за придушување кои значително ја намалуваат звучната трансмисија.

Акустични панели и абсорбери – Специјализирани материјали дизајнирани да го апсорбираат звукот наместо да го одбиваат, намалувајќи ја реверберацијата и подобрувајќи ја акустичната средина.

Силенцер технологии за вентилационите системи – Модерните системи за вентилација со рекуперација на топлина вклучуваат специјализирани компоненти за намалување на бучавата, овозможувајќи тивка работа и минимален пренос на звук.

Глобалните студии покажуваат дека добрата звучна изолација не е само прашање на комфор, туку и на здравје. Според Светската здравствена организација, изложеноста на прекумерна бучава е поврзана со зголемен стрес, нарушување на сонот, когнитивни проблеми кај децата и дури и кардиоваскуларни заболувања. Затоа, инвестицијата во звучна изолација треба да се смета за важен аспект на здрав дом.

Интересно е да се напомене дека иако звучната и топлинската изолација често се постигнуваат со истите материјали, понекогаш постои компромис меѓу овие две цели. На пример, тврдите, густи материјали (како бетонот) обезбедуваат добра звучна изолација, но лоша топлинска изолација. Спротивно, некои лесни, порозни изолациони материјали кои се одлични за топлинска изолација може да не се толку ефективни за звучна изолација. Затоа, оптималните решенија често вклучуваат комбинација на различни материјали и стратегии.

Иновативни технологии и паметни системи во современите енергетски ефикасни домови

Современите енергетски ефикасни домови го надминуваат концептот на статична изолација и вклучуваат динамични системи кои го оптимизираат користењето на енергијата:

Паметни термостати и системи за управување со енергија – Овие уреди учат од однесувањето на корисниците и оптимизираат греење и ладење врз основа на окупираноста, надворешните услови и дневните рутини, намалувајќи ја потрошувачката на енергија за 10-15%. Некои напредни системи дури се интегрираат со метеоролошките прогнози и цените на енергијата во реално време за максимална ефикасност.

Системи за рекуперација на топлина од отпадна вода – Ја искористуваат топлината од користената топла вода (тушеви, машини за садови) за предгревање на студената вода, намалувајќи ја енергијата потребна за греење на вода за 30-60%.

Децентрализирани вентилациони единици – Наместо централизирани системи, овие единици се инсталираат во индивидуални простории и работат само кога е потребно, намалувајќи ја загубата на топлина и потрошувачката на електрична енергија.

Топлински пумпи со променлив капацитет – За разлика од традиционалните топлински пумпи кои работат со полн капацитет или се исклучени, овие понови уреди можат да го прилагодат својот капацитет според моменталните потреби, што резултира со поголема ефикасност и помало трошење.

Домашни батериски системи – Особено корисни во комбинација со соларни панели, овие системи овозможуваат складирање на енергија произведена во период на ниска побарувачка за користење во период на висока побарувачка, намалувајќи ја зависноста од мрежата и максимизирајќи ја употребата на обновлива енергија.

Енергетски мониторинг и аналитика – Напредни мерачи и сензори кои овозможуваат детално следење на потрошувачката на енергија по уреди и системи, давајќи им на станарите увид како и каде се троши енергијата, што може да доведе до промени во однесувањето и дополнителни заштеди.

Системи за динамичко засенчување – Автоматизирани надворешни ролетни или венецијанери кои реагираат на сончевата радијација и другите услови за оптимизирање на пасивните соларни придобивки и превенција на прегревање.

Во најнапредните европски земји, концептот на “паметен дом” и енергетска ефикасност се сè повеќе интегрирани, создавајќи синергија која ги надминува индивидуалните технолошки решенија. Еве неколку дополнителни иновации кои го обликуваат иднината на енергетски ефикасното домување:

Интегрирани фотоволтаични материјали – Наместо традиционалните соларни панели, новите градежни материјали како фотоволтаични прозорци, кровни ќерамиди и фасадни елементи овозможуваат секоја површина на домот да генерира енергија, без да се жртвува естетиката.

Системи за предиктивно одржување – Користејќи вештачка интелигенција и машинско учење, овие системи ги предвидуваат потенцијалните дефекти на уредите пред тие да се случат, оптимизирајќи ја потрошувачката на енергија и продолжувајќи го животниот век на опремата.

Локални микромрежи – Енергетски ефикасните домови се поврзуваат во локални микромрежи кои споделуваат и оптимизираат произведена енергија, создавајќи отпорни заедници кои можат да функционираат дури и при привремени прекини на централната мрежа.

Биоклиматска автоматизација – Напредни системи кои интегрираат податоци од метеоролошки сензори, биоритми на станарите и сезонски промени за да создадат оптимална внатрешна клима со минимална потрошувачка на енергија.

Системи за ладење со фазна промена – Материјали со фазна промена вградени во градежната структура кои апсорбираат и ослободуваат топлина при промена на агрегатната состојба, обезбедувајќи пасивно ладење и намалувајќи ја потребата од механички системи за климатизација.

Интегрирани водни системи со затворен круг – Напредно собирање на дождовница, третман на сива вода и рециклирање на отпадни води, намалувајќи ја не само потрошувачката на вода туку и енергијата поврзана со нејзиното загревање и транспорт.

Сензори за квалитет на воздух и интелигентна вентилација – Системи кои постојано го мониторираат квалитетот на внатрешниот воздух (CO2, влажност, испарливи органски соединенија) и автоматски ја прилагодуваат вентилацијата за оптимален комфор и енергетска ефикасност.

Интелигентно управување со отпад – Автоматизирани системи за сортирање и компактирање на отпад кои го олеснуваат рециклирањето и компостирањето, намалувајќи ги емисиите поврзани со управувањето со отпад.

Когнитивни системи за управување со домот – Надминувајќи ги едноставните паметни контроли, овие системи интегрираат податоци од многубројни извори, учат од навиките на корисниците и автоматски ги оптимизираат сите аспекти на домот за максимална енергетска ефикасност и комфор.

Интеграција на електрични возила – Напредни системи за двонасочно полнење кои овозможуваат електричните возила да служат како дополнителни батерии за домот, балансирајќи го оптоварувањето на мрежата и дополнително намалувајќи ги вкупните емисии.

Иако многу од овие технологии се достапни денес, предизвикот останува во нивната интеграција и оптимизација. Наредната генерација на енергетски ефикасни домови ќе се фокусира на создавање холистички екосистеми каде што сите системи комуницираат меѓусебно, споделуваат ресурси и колективно го намалуваат еколошкиот отпечаток, истовремено подобрувајќи го квалитетот на живот на жителите.

Клучен аспект во развојот на овие технологии е и нивната пристапност – не само во финансиска смисла, туку и во едноставноста на користење. Иднината на енергетски ефикасните домови лежи во технологиите кои се невидливи за корисникот, работат автономно и се интуитивни за користење, елиминирајќи ја потребата за сложени контролни интерфејси и техничко експертско знаење.

Заклучок

Енергетски ефикасниот дом претставува инвестиција која носи повеќекратни придобивки – од значителни заштеди на месечните сметки за енергија, преку подобрен животен комфор и стабилна внатрешна температура, до заштита на животната средина и зголемена пазарна вредност на недвижноста. Во Македонија, каде енергетскиот интензитет е приближно три пати поголем од просекот во ЕУ, потенцијалот за заштеди е исклучително голем.

Современите градежни решенија нудат широк спектар на материјали и технологии – од напредни изолациони материјали и високоефикасни прозорци, до интегрирани паметни системи кои автоматски ја оптимизираат потрошувачката на енергија. Звучната изолација како додадена вредност на овие решенија дополнително го подобрува квалитетот на живеење.

Со усогласувањето на македонската регулатива со европските стандарди и формирањето на Фондот за енергетска ефикасност, се создаваат поволни услови за забрзан развој на енергетски ефикасното градење. Иако првичната инвестиција може да биде повисока, таа се враќа во рок од 7-10 години, а потоа носи чиста финансиска добивка.

При изборот на нов дом во Скопје, енергетската класа треба да биде еден од клучните фактори во одлуката. Домот со висока енергетска ефикасност не е само еколошки одговорен избор, туку и мудра инвестиција која ќе ви овозможи квалитетно живеење и значителни заштеди за целиот животен век на објектот.

Извори:

1. European Commission – Energy Performance of Buildings Directive, (линк)
2. Passivhaus Institut – Passive House Standards, (линк)
3. U.S. Department of Energy – Building Technologies Office, (линк)
4. BREEAM – Building Research Establishment Environmental Assessment Method, (линк)
5. World Health Organization – Environmental Noise Guidelines, (линк)
6. Knauf Insulation International – Energy Efficiency Solutions, (линк)
7. International WELL Building Institute – WELL Building Standard, (линк)
8. KfW Development Bank – Energy Efficient Construction and Refurbishment, (линк)
9. European Environmental Agency – Energy and Climate Change Mitigation, (линк)
10. Изградба на енергетски ефикасен дом во Северна Македонија …, (линк)
11. ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ И СИСТЕМИ ЗА ГРЕЕЊЕ, ВЕНТИЛАЦИЈА И КЛИМАТИЗАЦИЈА www.e-ucebnici.mon.gov.mk, (линк)
12. Енергетски пасош Цена – Daibau.mk, (линк)
13. Инвестиции во оптимална енергетска ефикасност на згради од аспект на нивната архитектура – ЕНЕРГЕТСКО ЕФИКАСНИ ПРАКТИКИ КАКО РЕШЕНИЕ ЗА КЛИМАТСКИ ПРОМЕНИ, (линк)
14. ВОДИЧ ЗА НОВИ ЕНЕРГЕТСКИ ЕТИКЕТИ | VOX Electronics, (линк)
15. Енергетска ефикасност – ОПМ – Организација на потрошувачите на Македонија, (линк)
16. ЕНЕРГЕТСКИ ЕТИКЕТИ – ОПМ – Организација на потрошувачите на Македонија, (линк)
17. закон_Нацрт закон за енергетска ефикасност – (www.ener.gov.mk)., (линк)
18. North Macedonia energy efficiency & Trends policies | North Macedonia profile | ODYSSEE-MURE, (линк)
19. Што е енергетска класа на еден објект? – Бизнис Инфо, (линк)
20. Zakon Za Energetska Efikasnost PDF | PDF – Scribd, (линк)
21. Енергетски карактеристики на згради – Сертификат за ЕК, (линк)
22. Службен весник на РСМ, бр. 32 од 10.2.2020 година, (линк)
23. Национално законодавство – domuvanje.org.mk, (линк)
24. Предлог на закон за изменување и дополнување на Законот за енергетска, (линк)
25. НАЦРТ ЗА ЈАВНА РАСПРАВА: РЕВИДИРАНА РАМКА ЗА ЖИВОТНА СРЕДИНА И СОЦИЈА – Министерство за Финансии, (линк)
26. CEE Bankwatch Network Извештај | 20 декември 2024 – Bankwatch, (линк)
27. Предлог на закон за изменување и дополнување на Законот за енергетска ефикасност – Стопанска комора на Северна Македонија, (линк)
28. Ниско енергетски куќи Цена – Daibau.mk, (линк)
29. 50 години од земјотресот во скопје, (линк)
30. Искуства и интервјуа – СКЕЕОР – студентска конференција „Енергетска ефикасност и одржлив развој“, (линк)
31. ЕБОР започнува со програмата за финансирање на енергетска ефикасност во домаќинствата во Северна Македонија – GEFF Mакедонија, (линк)
32. EBRD презентира калкулатор за заштеда на енергија и пари во Македонија по повод Светскиот ден на енергетската ефикасност – GEFF Mакедонија, (линк)
33. JUBIZOL MW | JUB дооел, (линк)